آداب دعاخوانی
فصل اول : مقدمه
دعا خوانی از مهمترین وظایف بندگان خداوند است و بیانگر حتس بنتدگی و ارتبتاط عاشتقانه 
بنده نسبت به معبود است.
هر عاشقی مشتاق سخن گفتن با معشوق و هر بندهای به دنبال خلوت با موال و سرور ختویش 
است. ازآنجاکه افاعت و بندگی خداوند متعال بر خواسته از شناخت همراه با عشق است و دعا 
و مناجات یکی از بهترین راههای دست یافتن به این مهم میباشد،به همتین جهتت در قترآن 
کریم و احادیث از دعا بهعنوان اصل عبادت یادشده است و ترک کتردن از روی تکبتر را علتت 
ورود به جهنم دانسته است
وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَتیَدْخُلُونَ جَهَتنَّمَ دَاخِترِینَ 
)54(
و پروردگارتان فرمود : » مرا بخوانید تا شمارا اجابت کنم . در حقیقت ، کسانى که از پرستتش 
من کبر مىورزند بهزودی خوار در دوزخ درمىآیند . «﴿غافر، 54﴾
اهمیت و ضرورت خواندن دعا
خداوند متعال بارها در قرآن کریم با لحنهای مختلف انسان را به دعا خواندن و یتاد کتردن از 
خود فراخوانده است و این تنوع در الحان نشانگر اهمیت و ضرورت این عمتل عبتادی در بتین 
اعمال دیگر است. هماکنون به تعدادی از آن آیات اشاره میکنیم:
وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ...)945)
و هرگاه بندگان من ، از تو درباره من بپرسند ، ] بگو [ من نزدیکم ، و دعتا دعاکننتده را بته 
هنگامیکه مرا بخواند اجابت مىکنم ...﴿البقرة، 945﴾
همانگونه که مشاهده میکنید خداوند متعال در این آیه شریفه بتا لطیتف تترین نتوع خطتاب 
)عبادی(به شیوهای بسیار مهربانانه و لبریز از مهر و لطف بندگانش را به ارتباط عاشقانه با خود 
)دعا(فرامیخواند.
قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْ الَ دُعَاؤُکُمْ ...)77)
بگو : » اگر دعا شما نباشد ، پروردگارم هیچ اعتنایى به شما نمىکند ...﴿الفرقان، 77﴾
باکمی دقت در لحن و سیاق آیه شریفه فوق متوجه خواهید شد که خداوند بته صتورت کتامال 
جدی و رسمی بندگانش را سفارش به دعاخوانی میکند و نیز این مهم استنباط میشتود کته 
حتی مرتفع شدن مشکالت و گرفتاریهای دنیا نیز ارتباط مستقیم با دعتاخوانی داردچترا کته 
خداوند اعتنا کردن خود به بندگان را در گرو دعا خواندن قرار داده است
وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَتیَدْخُلُونَ جَهَتنَّمَ دَاخِترِینَ 
)54(
و پروردگارتان فرمود : » مرا بخوانید تا شمارا اجابت کنم . در حقیقت ، کسانى که از پرستتش 
من کبر مىورزند بهزودی خوار در دوزخ درمىآیند . « ﴿غافر، 54﴾
همانگونه که در آیه شریفه باال مشاهده میکنید خداوند متعال این بار از شیوه تربیتی انذار و 
بیم دادن از عذاب آخرت برای ترغیب بندگان خود به دعا کردن استفاده میفرماید
نتیجه:آنچه از تفکر درآیات فوق به دست میآید نشانگر اهمیت و ضترورت فتوق العتاده دعتا و 
مناجات به درگاه الهی است
فصل دوم: آداب دعا
با توجه به اهمیت موضوع دعا و دعاخوانی و تأکید بر این مهم از سوی خداوند متعتال و ائمته 
معصومین )ع(واضح است که انجام این مهم نیازمند آداب و شرایط خاص خود است که ستعی 
داریم در این مجال و مقال در حد حوصله به آن اشاره نماییم.
1 -مقدمات دعا
الف:فهارت ظاهری :آنچه از تعالیم الهی و سیره حضرات معصومین )ع(برمیآید بیت انگر نقتش 
مهم پاکی و فهارت ظاهری در هنگام قرار گرفتن در پیشگاه حضرت احتدیت استت،تأکید بتر 
تمیز بودن لباس و بدن و استعمال عطر در سیره اهلبیت )ع(مبین اهمیت این مطلب است تا 
جایی که میبینید پاک بودن بدن و لباس و مکان در هنگام نماز که اعلیترین نوع ارتبتاط بتا 
خداوند متعال است از ملزومات و واجبات نماز است
ب:اخالص و مناعت فبع:اگرچه صاحبان مجالس موظف به قدردانی و ارج نهتادن بته زحمتات 
دعاخوان و مداح هستند لکن بر مداحان و دعاخوانان محتترم الزم استت کته مناعتت فبتع و 
بینیازی خود از توجهات دنیایی را حفظ کنند و ضمن رعایت اخالص از انجام محاسبات غیتر 
الهی جدا خودداری نمایند( قال الصادق علیهالسالم:الشیعٍه ثالث : محب وادّ فهو منا، ومتتزین 
بنا و نحن زین لمن تزین بنا، ومستاکل بنا الناس، ومن استاکل بنا افتقر.
شیعه سه نوع است : اول دوستتداران مهترورز نستبت بته متا ، چنتین شت یعهای از ماستت .
دوم:شیعهای که خود را به ما میآراید و کسی که خود را به ما بیارایتد ،متا مایته آراستتگی او 
هستیم. سوم شیعهای که ما را وسیله ارتزاق خود قرار دهد پتس کستی کته بته وست یلهی متا 
ارتزاق کند به فقر گرفتار آید . میزان الحکمه :2022(
ج:تزکیه نفس:گاهی احساس میشود مداح شان خود را در حد یک ضبط صوت پایین میآورد 
و بهوسیله ای برای رسیدن معارف به دیگران تبدیل میشتود و ختود هتیچ حتظ و بهتره ای از مضامین و فرازهای دعا ندارد،ما باید دعا را برای خود بخوانیم و در جهت رشد معنوی ختود از 
آن سود ببریم. چه بسیار کسانی که فول تاریخ کمکهای شایانی به مردم در جهت شناخت و 
عمل به اسالم نمودهاند ولی خود و خانوادهشان از کمترین بهرهبرداری محروم بودهاند. )فلحته 
و زبیر(
د:توکل و توسل:باید به این مساله توجه کرد که برقراری ارتباط یک موضتوع دوفرفته استت و 
باید از جانب عاشق و معشوق، عبد و موال و عابد و معبود به صورت دو فرفه این ارتباط برقرار 
باشد به قول شاعر:
اگر از جانب معشوق رنباشد کششی کوشش عاشق بیچاره به جایی نرسد
و این مهم مستلزم اصرار و اهتمام بر امر توسل است و از فرفی توکل بر خداوند در هر 
موضوعی ،علی االختصاص موضوع مهم دعاخوانی موجب قرار گرفتن در کنف حمایتی خداوند 
متعال و موفقیت در انجام عمل خواهد شد.
و:حضور قلب و توجه:دعاخوان باید با همه وجود متوجه ختدا باشتد و متمرکتز دعتا و دل را از 
غیر خدا پاک کند تا هم دعا در دل خودش تأثیر بگذارد و هم در دیگتران )آنچته از دل برآیتد 
الجرم بر دل نشیند(
رسول مکرم اسالم )ص( در این مورد میفرمایند:الیقبل اهلل عزوجل دعاءقلب ساه
خداوند دعای کسی که غافل و بیتوجه است نمیپذیرد.
2 -ملزومات مربوط به دعاخوانی:
الف-محوریت دعا
ب:مطالعه دقیق دعا و آگاهی از مضامین و معارف آن
ج:خوف و رجا
د:احترام به مردم
و:انتخاب صحیح و بیان کلمات مطابق با شتون:
ه:تضرع و کیفیت آن
ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعا وَ خُفْیَة إِنَّهُ الَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ
پروردگارخودرا به زار ونهانى بخوانیدکه اوازحد گذرندگان را دوست نمىدارد .﴿األعراف، 55﴾
وَ اذْکُرْرَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعا وَ خِیفَة وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّوَالْآصَالِ وَالَ تَکُنْ مِنَ الْغَافِلِینَ
و در دل خویش ، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس ، بتى صتدا بلنتد ، یتاد 
کن و از غافالن مباش .﴿األعراف، 145﴾
ن:پرهیز از افراط و تفریط
امام علی )ع(ال تری الجاهل اال مُفرِفا او مُفَرِفا
انواع افراط و تفریط ها
9 -در زمان جلسه
1 -در بیان مطالب میانبندی
2 -مرثیه خوانی
س:پرهیز از آلوده کردن مجلس به گناه )دروغ،غلو،تحریف و ...(
3-ویژگیهای ظاهری دعا:
الف-شروع با بسماهلل الرحمن الرحیم
ب-تمجید و تحمید پروردگار
پ-صلوات
ت-اقرار به گناه
ث-حالت تضرع
ج-قرائت بدون غلط
چ-رعایت شکل ظاهری و اعداد و الفاظ
ح-رعایت وقف و ابتدا
د-رعایت نسخهبدلها
ذ-جمع خوانی
4 -شرایط استجابت دعا:
الف:معرفت)امام صادق در پاسخ کسی کته عترض کترد چترا دعایمتان مستتجاب نمتی شتود 
فرمودند:کسی را می خوانید که او را نمی شناسید(تفسیر صافی ذیل آیته 945 ستوره مبارکته 
بقره
ب:قطع امید از دیگران واعتماد به خدا در برآورده شدن دعا: امتام صتادق)ع( فرمتود: »هرگتاه 
یکى از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست مىکند، خدا به او عطا فرمایتد، بایتد از همته 
مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امید جز به درگاه خدا نداشته باشد«عدة الداعى، ص 17.
ج:تقوا و عمل به وظیفه»شخصی به حضرت صادق )ع( عرض نمود: حق تعالی می فرماید دعتا 
کنید تا دعای شما را مستجاب کنم. ما دعا می کنیم ولی مستجاب نمی شتود! پتس حضترت 
فرمود: دعای شما برای این مستجاب نمی شود که، به پیمان هتایی کته خداونتد در عمتل بته 
واجبات و ترک محرمات از شما گرفته است وفا نمی کنید. چرا که خداوند می فرماید: به عهتد 
و پیمان هایی که به من داده اید وفا کنید تا من نیز به عهتد و پیمتان هتای شتما وفتا کتنم و 
دعاهایتان را مستجاب نمایم«!بحار االنوار جلد12
د:کسب حالل:رسول مکرم اسالم)ص(می فرمایند: کسی که لقمه حرامی بخورد تا چهتل شتب 
نمازش قبول نخواهد شد و تا چهل روز دعایش مستجاب نمی شود.)عدةالداعی: 021)
ن:پرهیز از ظلم:» رسول مکرم اسالم )ص(می فرمایند:ستتم نکنیتد کته در ایتن صتورت، دعتا 
میکنید و دعایتان مستجاب نمیشود، و باران میفلبید و بتاران نمتی آیتد، و ]از ختدا[ یتاری 
میجویید و یاری نمیشوید«
5-مراحل دعاخوانی:
-خیرمقدم،آگاهسازیبسماهلل
بدون آهنگ
-خطبه: بادر نظر گرفتن نوع دعا)دعای فرج،استغفار،صلوات،بخشی ازجامعه کبیره یاتوسل و...(
 - مناجات:داستان یا موضوع مناجاتیمداحی
)با توجه به نوع دعا(:
 - توسل:مرثیه
تذکر:از فوالنی کردن مداحی در ابتدای مجلس اکیدا خودداری شود و نیز مراقب باشید دعا را 
با پرده باال آغاز نکنید
-قرائت دعا
شروع با صدای آرام و سرعت بیشتر )آرام و پرحجم(
تعدیل سرعت بهفور نامحسوس
ترجمه بعضی از عبارات زیباتر )زیادهروی نشود(
-انواع شاهد مثال
1-دعا به دعا
2-دعا به مرثیه
3-دعا به قرآن
4-دعا به روایت
5-دعا به داستان
6-دعا به شعر
تذکر:در پایان دعا مداحی نمیکنیم
فصل سوم: تذکرات
در اینجا به بعضی از نکات مهم در ادعیه معروفه میپردازیم
الف:زیارت عاشورا
9 -رعایت مؤنث و مذکر در سالمها
1 -فاستل اهلل الذی اکرم مقامک و اکرمنی بک )در بعضی نسخه ها بک وجود ندارد(
2 -اللهم فضاعف علیهم اللعن و العذاب )در بعضی نسخهها االلیم به عتذاب اضتافه شتده 
است(
0( -وان یرزقنی فلب ثاری مع امام هدی-وان یرزقنی فلب ثارکم مع امام مهدی(
5 -و علی االرواح التی حلت بفِنائک )بفَنائک صحیح نیست(
5 -بالبرائه )ممن قاتلک و نصب لک الحرب وبالبرائه ممن اسس استاس الظلتم و الجتور 
علیکم و ابرءالی اهلل و الی رسوله(ممن اسس اساس ذالک و بنتی علیته بنیانته متتن 
داخل پرانتز صحیح است و باید خوانده شود
7 -اللهم خص انت اول ظالم باالعن منی و ابدا بته اوال ثتم )العن(الثتانی و الثالتث کلمته 
داخل پرانتز ضرورتی ندارد
ب:دعای ندبه:
9 -وعرجت به صحیح است وعرجت بروحه خالف اعتقاد شیعه است
1 -واقصاءوَلَده )در بعضی نسخهها وُلده آمده است(کلمه داخل پرانتتز صتحی حتتر استت 
زیرابه معنای همه فرزندان است
2 -فلتَذرف الدموع )در بعضی از نسخهها فَلتُذرف آمده است(هرچند هر دو صحیح است 
نوع اول صحیحتر است
0 -یض َ و یع َ )در بعضی نسخهها یض ُ و یع ُ آمده است(کاملتر نوع اول است
5 -عزیز علی ان تحیط بک دونِیَ البلوی )دونَیِ صحیح نیست(
5 -هل یتصل یومنا منک بِعِدَه فنحظی )در بعضی نستخه هتا غَتدِهِ آمتده استت(نوع اول 
صحیح است
ج:دعای کمیل:
9 -بعدُاملی )در بعضی از نسخهها بُعدُآمالی آمده است(کلمه داخل پرانتز صحیحتر است
1 -فلک الحمد علی فی جمیع ذلک )در بعضی نسخهها فلک الحجته علتی فتی جمیتع 
ذلک آمده است(کلمه داخل پرانتز صحیحتر است
2 -وذکره شِفا )شَفا صحیح نیست(
د-حدیث شریف کساء:
9 -به اعراب ها باید دقت شود
1 -و اذا بولدی الحسن )در بعضی نسخهها اذا آمده است(نوع اول صحیح است
2 -بطرفَیِ الکساء )بطرفِیِ صحیح نیست(